29 grudnia 2013

Romantyzm kosmiczny

"Romantyzm kosmiczny"[1]
 

Patrzmy w gwiazdy,
gdzie nasz dom.
Skąd pochodzimy,
dokąd przychodzimy.

Gdzie tam, skądś tam,
z innego świata
z innych gwiazd

z kosmosu.

Mały szary człowieku,
czarnooki, którego
ślepia przeszywają
nas do głębi.

Wielkie i szlachetne,
zamiast nosów wystających,
dwie dziurki,
płaskie twarze bez wyrazu.

Łyse głowy,
wielkie głowy,
większe niż ich tułowia,
to ONI.

Nasi twórcy, nasi stwórcy,
nasze przeznaczenie, nasza przeszłość,
Ekstraterrestialność w naszych genach,
Serce i dusza nie z tej Ziemi.


[1]
(Romantyzm + paleoastronatyka oraz alternatywne teorie antropologiczne)
https://www.youtube.com/watch?v=NX-vfFmusXk

Rola elaboratywnego i planowego przetwarzania w zapamiętywaniu opowiadań - Tłumaczenie


Mark A. McDaniel, Uniwersytet Notre Dame, Indiana, USA
Tłumaczenie: Kamil Szostak



Rola elaboratywnego i planowego przetwarzania w zapamiętywaniu opowiadań[1]



W trzech doświadczeniach przebadano przypominanie opowiadania, dla którego zrozumienie niektórych jej jednostek pojęciowych wymagało czynnej rekonstrukcji przez osoby badane (litery były wymazane z wyrazów zawierających w jednej trzeciej jednostki pojęciowej). W doświadczeniu 1, przypominanie było znacząco lepsze dla tych pojęć z wymazanymi literami niż dla tych z literami nie wymazanymi. W doświadczeniach 2 i 3, poinstruowano osoby badane, aby przyswoiły sobie konkretną perspektywę w trakcie czytania opowiadania. Przypominanie jednostek pojęciowych – jak się okazało – stanowi dodatkową funkcję (1) znaczenia pojęcia w stosunku do przyswojonej perspektywy oraz (2)  manipulacji polegającej na usuwaniu liter. Rezultaty te sugerują model zapamiętywania opowiadania, który łączy ze sobą zarówno przetwarzanie elaboratywne (elaborative-processing) jak i mechanizmy oparte na planie (schema-based mechanisms).


 
W ostatniej dekadzie struktura poziomów przetwarzania była bardzo wpływowa w badaniach pamięci. To rozwiązanie umiejscawia to, jak dobrze dane będą zapamiętane, jest funkcją tego, jak „dogłębnie” dane są przetworzone, bardziej dogłębnie będąc powiązanymi w większym stopniu z przetwarzaniem semantycznym. Chociaż podejście polegające na poziomach przetwarzania wykazało swoją produktywność w zrozumieniu procesu zapamiętywania ciągu liter, jego użyteczność przy opisie procesu zapamiętywania tekstu jest ograniczona. Teksty zakładają rozumienie, które z definicji jest bardzo semantyczne. Jak ustalili Lachman i Lachman (1978) „Wszystko, co słusznie może być nazwane <rozumieniem> jest semantycznie przesycone; zrozumienie jest tak semantyczne jak tylko może być. Nie ma sensu uporządkowywać zadań czy też wyników semantyczności … zatem poziomy przetwarzania wydają się kończyć mniej więcej tam, gdzie zaczyna się rozumienie. „(p. 184)
   Jednakże ostatnie uściślenia poziomów przetwarzania dostarczają więcej nadziei do zastosowania ich przy zapamiętywaniu tekstowym. Takie ujęcie sugeruje, że szczegółowość przetwarzania mogła być uzupełniona przez pojęcie elaboratywnego przetwarzania (Jakoby & Craik, 1979…) Zdolność zapamiętywania (retencja) jest ukazana jako funkcja stopnia, do którego dane wejściowe są elaboracyjne. Można wówczas powiedzieć, że zdolność pewnych twierdzeń tekstu do bycia zapamiętanymi zależy od bogactwa, z którym są zostały one poddane elaboracji. Pojedyncza zmienna, która została przyjęta po to, aby oddziałać na elaborację, stanowi trudność albo znajomość danych wejściowych. (Lockhart et al., 1976). Materiał, który jest nieznany lub trudny wymusi przetwarzanie wielu cech i powiązań. Tak więc teoretycznie, z powodu wytworzonego elaboratywnego kodowania, trudne i złożone części tekstu powinny być lepiej zapamiętane niż części łatwiejsze i prostsze [zakładając, że trudność fragmentów tekstu nie prowadzi do rozumienia wewnętrznego (Auble & Franks, 1978; Bransford & Johnson)]. Chociaż nie posługują się one materiałami tekstowymi, wielu badaczy ogłaszało wnioski spójne ze zdaniem (notion), że nie obeznanie lub trudność danych wejściowych wymusza więcej elaboracji, a w konsekwencji wytwarza zwiększoną zdolność zapamiętywania. Przykładowo, Jacoby (1978) odkrył, że wyrazy, z których litery zostały wymazane, były lepiej przechowywane w pamięci niż wyrazy bez braków, zaś McDaniel (1981) odkrył, że zdania zbudowane całościowo syntaktycznie, były lepiej zapamiętane niż te same zdania zbudowane w prostszy sposób. Kolers (1975) pokazał, że zdania zaprezentowane w druku odwróconym, były zapamiętane lepiej niż zdania pokazane w druku normalnym, zwłaszcza dla badanych nie zaznajomionych z czytaniem odwróconej czcionki.
   Następujące doświadczenia zostały przygotowane aby zbadać powszechność powyższych wniosków w kontekście zapamiętywania opowiadań. Jeżeli fragmenty opowiadania, które zostały zrobione trudniejszymi do kodowania, są lepiej zapamiętywane niż fragmenty, które pozostają łatwo kodowane, to wtedy mogłoby z tego wynikać, że niedawno postulowane mechanizmy poziomów przetwarzania są skuteczne przy zapamiętywaniu tekstu.
Takie poszerzenie nie tylko mogłoby wzbogacić naszą wiedzę dotyczącą mechanizmów biorących udział w zapamiętywaniu tekstu, lecz także mogłoby wzbudzić interesujące pytania dotyczące tego, jak pamięciowe konsekwencje elaboratywnych poziomów przetwarzania wiążą ze sobą schemat myślowy wykorzystywany do kodowania oraz przypominanie sobie tekstu (van Dijk, 1977). Na przykład, czy przypominanie sobie opowiadania obejmuje sumę mechanizmów elaboracji oraz mechanizmów wdrażanych schematem, czy może te dwa na siebie oddziaływują w jakiś sposób? W doświadczeniu 1 zbadano czy manipulacja, wpływająca na elaboratywne kodowanie i zapamiętywanie poszczególnych wyrazów, ma także wpływ na zapamiętywanie tekstu. Doświadczenia 2 i 3 były ugruntowane na wynikach doświadczenia 1 przez bezpośrednie odkrywanie wzajemnych związków pomiędzy mechanizmami elaboracji przetwarzania i teorią schematu.
 

Doświadczenie 1
 
   Trudność przetwarzania poszczególnych fragmentów opowieści była manipulowana poprzez wymazywanie liter z wyrazów w niektórych jednostkach pojęciowych (idea units) zawartych w tychże fragmentach. Wedłług Jacoby i jego kolegów (Jacoby, Craik, & Begg, 1979; Lockhart et al., 1976), zwiększona trudność wytworzy elaboratywne bądź ekstensywne przetwarzanie, które odzwierciedli się w bogatszej, łatwiejszym do przypomnienia rekordzie wydarzenia. Tak zatem jednostki koncepcyjne zawierające wyrazy z wymazanymi literami, powinny być przypominane sprawniej niż jednostki koncepcyjne bez ubytków literowych. Jeżeli taki skutek będzie osiągnięty, rozszerzenie metody polegającej na elaboracji przetwarzania na zapamiętywanie tekstu zostanie ukazane. Z drugiej strony, jeżeli uzupełnianie usuniętych  liter i czytanie pełnych wyrazów przypuszczalnie może skutkować odpowiednim rozumieniem jednostek pojęć, to o obu czynnościach można powiedzieć, że są równie semantyczne (Lachman). Zgodnie z tym poglądem, mogłyby być oczekiwane w przybliżeniu równe poziomy przypominania „wymazanych” i pełnych jednostek pojęciowych (Craik & Lockhart, 1972).
Metoda
Obiekty badań. Uczestniczyło 21 studentów wstępnego kursu psychologii na Uniwersytecie Notre Dame pogrupowanych w licznych sekcjach. Wszyscy otrzymali dodatkowe punkty zgodnie z ich ocenami z kursów za ich uczestnictwo.
 
Materiały
 
  Fragment użyty w doświadczeniu był opowiadaniem o dwóch chłopcach wagarujących ze szkoły. Opowiadanie było użyte w poprzednich badaniach oraz w Pichercie i Andersonie (1977). Opowiadanie miało 373 wyrazów długości oraz zawierało 72 jednostki pojęciowe. Opowiadanie zostało napisane w taki sposób, żeby litery każdego wyrazu w co trzeciej jednej trzeciej jednostce pojęciowej zostały usunięte. W miejsce każdej usuniętej litery zostało wprowadzone puste pole. Litery zostały usunięte zgodnie z następującym algorytmem. Po pierwsze, usunięto wszystkie samogłoski. Po drugie, w celu uzyskania dwóch usuniętych liter (jeśli to było konieczne) z wyrazów zawierających po 4 lub 5 litery, usunięto spółgłoski. Dla wyrazów zawierających 6 lub 7 litery, usunięto spółgłoskę(i), żeby zapewnić brak trzech liter. Dla wyrazów zawierających 8 lub więcej liter, usunięto (jeśli to było konieczne) spółgłoskę(i) zapewniając brak czterech liter. Algorytm ten został przyswojony z zamiarem wyprodukowania usunięć, które uniemożliwiłyby osobom badanym natychmiastowe rozpoznanie wyrazu równocześnie sprawiając, żeby ewentualnie udało im się wyraz zidentyfikować. Praca pilotażowa,  w której kilkunastu współpracowników zostało poproszonych o wypełnienie pustych miejsc podczas czytania opowiadania wykazała, że generalnie rzecz biorąc algorytm spełnił wymagane oczekiwania. Czas czytania wzrósł znacznie przy fragmentach z literami usuniętymi (przynajmniej trzykrotnie), chociaż prawie każdy wyraz z wymazanymi literami mógł być zidentyfikowany. Na jedno lub dwa wyrazy, które nie mogły zostać rozpoznane równomiernie („bocznica”, „przeciek”), puste miejsce zostało zastąpione literą. Trzy zestawy materiałów zostały wydrukowane: jeden zestaw zaczynał się od skasowań liter w pierwszej jednostce pojęciowej, następny zaczynał się od skasowań liter z wyrazów w drugiej jednostce pojęć, a ostatni zaczynał się od skasowań liter z trzeciej jednostki pojęciowej. Zatem każdy zestaw zawierał litery usunięte z 24 jednostek pojęciowych, ze szczególnymi jednostkami pojęciowymi zawierającymi usunięte litery zróżnicowane wzdłuż zestawów.
 

Procedura
 

  Badanym osobom przekazano broszury zawierające opowiadanie i instrukcję. Osoby badane przypadkowo otrzymały opowiadania z każdego z trzech usuniętych zestawów, przy czym każda otrzymała taką samą ilość zestawów. Zatem, poszczególne jednostki pojęciowe z usuniętymi literami były równomiernie rozłożone wśród uczestników. W instrukcjach było powiedziane, żeby uczestniczy przeczytali następujące opowiadanie, w którym brakowało liter w niektórych wyrazach. W trakcie czytania mieli spróbować wypełnić luki literowe. Uczestnicy nie zostali wcześniej ostrzeżeni o zadaniu przypominania sobie. Po przeczytaniu instrukcji, uczestnikom dano 11 minut na przeczytanie fragmentu  i wpisanie brakujących liter. Następnie uczestnicy rozwiązywali problem z arytmetyki przez 5 minut. Potem dano im białą kartkę papieru i badacz poinstruował uczestników mówiąc: „Proszę przepisać tyle z właściwego opowiadania, ile tylko możecie. Jeżeli nie możecie sobie dokładnie przypomnieć użytych wyrazów z jakiegoś zdania, ale pamiętacie jego znaczenie, napiszcie to zdanie albo jego część możliwie jak najbliżej z jego oryginałem.” Uczestnikom dano tyle czasu na przypomnienie sobie opowiadania, ile potrzebowali.
 


Wyniki i dyskusja

  Poziom odrzucenia dla wszystkich testów statystycznych wyniósł .05. Protokoły przypominania były punktowane dla liczby zapamiętanych jednostek pojęciowych. Jednostka pojęciowa była punktowana jako poprawna jeśli jej znaczenie została zatrzymane. Dwóch niezależnych sędziów podliczyło punkty jednej trzeciej protokołów. Z pośród poszczególnych jednostek pojęciowych zidentyfikowanych jako te, które były przypomniane, 98 % zostało zidentyfikowanych przez obu sędziów. Pozostałe protokoły zatem zostały wypunktowane przez jednego z sędziów. Proporcja przypomnianych jednostek pojęciowych była wyższa dla tych jednostek, które zawierały usunięte litery niż dla tych, które nie miały usuniętych liter (odpowiednio .49 vs. .33). Wzór ten został zaobserwowany we wszystkich trzech zestawach. Analiza rozbieżności wewnątrz uczestników ujawniła to, że różnica ta była pewna [F(1,20)=37,75, MSe = .008]. Wyrażanie zatem jednostek pojęciowych za pomocą tekstu z usuniętymi literami doprowadziło do lepszego zapamiętania tychże jednostek pojęciowych. Rezultat ten zwiększa wpływ odkryć Donaldsona, Bassa (1980) i Jacobiego (1978) o listy par wyrazów. Odkryli oni, że pary, w których jeden z wyrazów miał brakujące litery, były lepiej zapamiętywane niż pary, w których były pełne wyrazy. Uogólniając, obecny wynik uzupełnia wciąż rosnącą listę badań, w których zwiększanie trudności odczytywania informacji  spowodowało lepsze zapamiętywanie tejże informacji. (Kolers, 1973; Mason & Sala, 1978; McDaniel, 1981).
  W jaki sposób brak liter w wyrazach mógł przyczynić się do polepszenia zdolności zapamiętywania dla tego zdarzenia? Wcześniejsze badania (Donaldson & Bass,1980) zasugerowały to, że nie zależy to od jakiegokolwiek działania usuniętych liter i ich dostępu per se bądź jakiegokolwiek zwiększonego zużycia uogólnionych starań albo uwagi skierowanej ku brakującym wyrazom. Wydaje się, że realne wyjaśnienie jest oparte na przetwarzaniu spowodowanym przez usunięcie liter. Zazwyczaj identyfikacja wyrazu jest przeprowadzana używając dość zautomatyzowane bądź podświadome procedury przetwarzania. Jednakże jeżeli te często praktykowane procedury leksykalnej identyfikacji nie są pomyślne, wtedy dodatkowe i prawdopodobnie bardziej świadome procedury będą zaprzęgnięte do rozpoznania lub wytworzenia wyrazu. (Donaldson & Bass, 1980). Gdy takie trudności pojawiają się z odczytywaniem wyrazów w ciągu linijce tekstu, to mogłoby się wydawać, że te procedury nie tylko obejmują rozległe analizy każdego wyrazu, ale także analizy relacji (semantycznych i syntaktycznych) pomiędzy wyrazami. Względna informacja mogłaby pomóc w sformułowaniu hipotez o każdym wyrazie, która mogłaby być wówczas przetestowana z tą dostarczoną częściową informacją (Graf, 1982). Zaprzęgnięcie tych dodatkowych procedur przetwarzania – jak się okazuje – skutkuje w konstrukcji bardziej charakterystycznych śladów zdarzenia (Jacoby, 1978) bądź bardziej zintegrowanych i elaboratywnych śladów tegoż (Graf, 1982).
   Okazuje się, że ten rodzaj odczytywania jest tak samo ważny dla przypominania sobie fragmentu tekstu jak i dla zapamiętywania poszczególnych wyrazów lub zdań przedstawionych na liście. Jeżeli składniki tekstu wymagają dodatkowego lub bardziej świadomego odczytywania, to nastąpi lepsza retencja niż jeżeli składniki wymagają tylko automatycznego i procesowego odczytywania. Doświadczenie 1 pokazało ten efekt w momencie gdy zaszło bardziej kontrolowane lub elaboratywne odczytywanie wywołane na poziomie identyfikacji leksykalnej. Inne badanie z ostatnich lat (Gloger & Bruning, nota 1) pokazało zbliżony efekt w momencie gdy trudność wystąpiła na etapach odczytywania syntaktycznego: Kiedy zdania w tekście zawierały przypadkowo ułożone wyrazy, zdania były lepiej zapamiętywane niż wtedy, gdy były one pokazywane w syntaktycznie poprawnej formie. Zatem wydaje się jasne, że świeże etapy odczytywania pojęć dotyczących trudności w odczytywaniu, elaboratywne dekodowanie oraz retencja mogą zostać rozciągnięte na materiały słowne o takim stopniu złożoności, co tekst.
   Pytanie, które ujawnia się z obecnego odkrycia dotyczy tego, jak mechanizmy poziomu odczytywania mogłyby wiązać się z odczytywaniem opartym na planie założonym jako hipoteza aby ugruntować kodowanie i odzyskiwanie opowiadania (patrz Anderson & Pichert, 1978 oraz Yekovitch & Thorndyke, 1981). Procesy odczytywania opartego na planie są często przywoływane aby wyjaśnić powszechne odkrycie, że informacja ważna dla tematu opowiadania jest lepiej zapamiętywana niż informacja dla tematu nieistotna („poziomy efektu”). Zgodnie z teorią planu (przyp. tł.) dzieje się tak, ponieważ proces rozumienia pociąga za sobą aktywowanie planu (schema), który kieruje kodowaniem i/albo odzyskiwaniem opowiadania. Wyjaśnieniem tego, jak plan mógłby wpływać na dekodowanie jest to, że ilość odczytywania bądź uwagi skierowanej na poszczególne twierdzenia jest ukształtowana przez plan w taki sposób, że na jednostki pojęciowe o większej istotności jest przeznaczone intensywniejsze odczytywanie oraz większa uwaga (Cirillo & Foss, 1980; Yekovich & Thorndyke, 1981). Oparłszy się na tym wyjaśnieniu, ktoś mógłby postulować, że aby wpłynąć na zdolność zapamiętywania jednostek pojęciowych odczytywanie właściwe dla planu mogłoby się połączyć z odczytywaniem właściwym dla początkowych trudności identyfikacji leksykalnej. Świadectwa, które umiejscawiają skutek planu przy etapie odzyskiwania (retrieval) (Anderson & Pichert, 1978) pozostawiają także otwartą możliwość temu, że elaboratywne odczytywanie uruchomione przez początkowe trudności, mogłoby przyczynić się do zapamiętywania tekstu. Jednakże ani model kodowania planowego (schema-encoding) ani też model odzyskiwania planowego (schema-retrieval) zapamiętywania tekstu nie pomogły explicite zawrzeć ze sobą skutków właściwych trudności spowodowanych przez funkcje tekstowe powierzchni. Doświadczenie 2 było początkowym badaniem procesu przypominania opowiadania w chwili, gdy czynniki oparte na planie (schema-based) i trudności w odczytywaniu (difficulty-of-processing) były explicite wywoływane jednocześnie.
 


Doświadczenie 2 
 
   W tym doświadczeniu trudność identyfikacji leksykalnej znowu była zróżnicowana dzięki użyciu procedury usuwania liter, która została użyta w pierwszym doświadczeniu. Aby aktywować proces planu, zastosowane technikę wymyśloną przez Andersona i Picherta (1978; Pichert & Anderson, 1977). Badane osoby zostały poinstruowane żeby przeczytały sobie opowiadania przyjmując w trakcie lektury perspektywę zarówno kupca nieruchomości jak i włamywacza.
Wzorzec efektów usuwania liter oraz efektów właściwych dla ważności jednostki pojęciowej (zależnej od perspektywy) miał uczynić przejrzystszym sposób, w jaki nie wywołane planowo elaboratywne procesy (non-schema-induced elaborative) oraz  procesy oparte na planie wspólnie wpływają na zapamiętywanie opowiadania. Szczególnie, jeżeli skutki usuwania liter zostały wyeliminowane albo istotnie zredukowane (zależnie do skutków zaobserwowanych w doświadczeniu 1), wtedy mogłoby to dawać do zrozumienia, że oparte na planie procesy wywołane przez perspektywę precyzującą  w jakiś sposób przełamują skutki pamięciowe (memorial effects) nieplanowo powiązanego elaboratywnego przetwarzania, które występuje w sytuacjach, w których żadna perspektywa nie jest wyszczególniona (i.e. doświadczenie 1). Jednakże jeżeli główne skutki zarówno ważność jednostki pojęciowej jak i usuwania liter były zaobserwowane – wraz z brakiem interakcji pomiędzy dwoma – wtedy mogłoby to implikować, że przypominanie sobie jednostki pojęciowej jest dodatkową funkcją jej stosunku do bardziej abstrakcyjnej, poza-doświadczalnej wiedzy (extraexperimental knowlegde) oraz elaboracji towarzyszącej trudności przy początkowych etapach  rozumienia (e.g. identyfikacji danych leksykalnych). Wreszcie, jeżeli zmienna usuwanie liter oddziaływała ze zmienną ważności, wówczas bardziej skomplikowana wzajemna relacja pomiędzy przetwarzaniem opartym na schemacie i czynnikami elaboratywnego przetwarzania mogłaby być wywnioskowana.

Metoda 
  Uczestnicy eksperymentu. Uczestnikami było 32-óch studentów z kursu wprowadzającego do psychologii na UND. Jeden z uczestników został zastąpiony w chwili, gdy  instruktaż po doświadczeniu wykazał, że uczestnik spodziewał się testu na przypominanie (recall) i że próbował zapamiętać opowiadanie. Wszyscy uczestnicy otrzymali punkty za wzięcie udziału w badaniu.

Materiały i procedury.
 

  Użyto także opowiadania z doświadczenia pierwszego. Przed doświadczeniem były zbierane wyniki, na podstawie których zdecydowano o znaczeniu każdej z jednostek pojęciowych w momencie, gdy opowiadanie było czytane z obu perspektyw. Pierwsza perspektywa należała do włamywacza, który specjalizuje się w „łupaniu” prywatnych mieszkań, a drugie należało do przewidującego kupca nieruchomości. Dwudziestu czterech studentów z roku psychologii przygotowało wyniki; 12-stu poinstruowano żeby przyswoili sobie punkt widzenia włamywacza; a 12-stu punkt widzenia kupca. Żaden z tych uczestników nie uczestniczył ani w doświadczeniu 1 ani doświadczeniu 2. Na podstawie tych wyników zidentyfikowano 24 najważniejsze dla każdej perspektywy jednostki pojęciowe oraz 24 najmniej znaczące dla każdej perspektywy jednostki pojęciowe. Dla każdej perspektywy napisano opowiadanie w taki sposób, że połowa najważniejszych i połowa najmniej znaczących jednostek pojęciowych została dobrana z usuniętych liter. Jednostki pojęciowe, dla których litery były usunięte zostały rozłożone równomiernie wśród uczestników. Uczestników podzielono w wiele grup ustawionych od 4-ech do 9-ciu osób w każdej z nich. Procedura była taka sama jak przy doświadczeniu pierwszym. Jedyną różnicą było to, że w tym doświadczeniu połowa studentów została poinstruowana, aby zaadoptowała sobie perspektywę włamywacza w trakcie czytania opowiadania, a druga połowa, żeby zaadoptowała sobie perspektywę kupca. Dodatkowo powiedziano uczestnikom, że mogą oni napotkać pewne wyrazy z brakującymi literami oraz że w trakcie czytania powinni wypełnić te luki.

Wyniki i dyskusja
 

  Tabelka 1 daje uśrednioną proporcje jednostek pojęciowych przypomnianych jako funkcja perspektywy (włamywacza albo kupca nieruchomości), znaczenie (wysokie albo niskie) pojęcia w stosunku do perspektywy oraz całościowości (wszystkie litery lub ich brak) danych leksykalnych składających się na jednostkę pojęciową. Sprawdzanie tych średnich ukazuje, że zarówno znaczenie pojęcia oraz trudność identyfikacji danych leksykalnych wyrażających pojęcie wpłynęły na to, jak dobrze pojęcie mogłoby zostać zapamiętane. Jednostki pojęciowe, które były ważne dla perspektywy, były przypominane lepiej niż jednostki pojęciowe, które były dla perspektywy nieważne. Co jest bardziej interesujące dla celów badania, jednostki pojęciowe, dla których identyfikacja leksykalna była utrudniona, były pamiętane lepiej niż jednostki pojęciowe, dla których identyfikacja leksykalna mogła  przebiec w zwykły sposób, przy czym było to prawdziwie bez względu na znaczenie jednostki pojęciowej. Odczucia te zostały potwierdzone za pomocą trójczynnikowej mieszanej analizy różnorodności z użyciem dwóch wewnętrznych zmiennych (three-factor mixed analysis of variance with two within-subjects variables) (znaczenie, skasowania literowego) oraz jedną zmienną między-obiektów (between-subjects variable) (perspektyw). Główne skutki właściwe zarówno znaczeniu jak i skasowaniu literowemu były znaczące [F(1,30) = 10.78, MSe = 0,3, oraz F(1,30) = 39,55, MSe = 02, odpowiednio, p < ,01 dla obu skutków]. Analiza ujawniła także znaczące wzajemne oddziaływanie pomiędzy ważnością i perspektywą [F(1,22) = 10,28, MSe = 03, p < .01]. Skutek znaczenia był zaobserwowany wtedy, gdy perspektywa włamywacza została przyswojona, ale nie wtedy, gdy perspektywa kupca nieruchomości była przyswojona. Odnotowano to gdzieindziej interpretując to jako odzwierciedlenie brak zaznajomienia studentów colleg’u ze specyfiką handlu nieruchomościami (Anderson & Picherd, 1978). Co istotniejsze, nie wystąpiła żadna interakcja pomiędzy znaczeniem jednostki pojęciowej oraz skasowaniom literowym (F<1). Usuwania liter spowodowało dokładnie identyczne zwiększenie proporcji jednostek pojęciowych o wysokim znaczeniu, które były przypomniane oraz tych jednostek pojęciowych, które były mniej znaczące (odpowiednio .143 i .146).

Uśrednione proporcje przypomnianych jednostek pojęciowych w doświadczeniu 2

Ważność jednostki
 Wysoka
        Niska
Perspektywa
LD
LI
LD
LI
Włamywacz
.53
.42
.34
.19
Kupiec nieruchomości
.42
.24
.40
.25
Średnia
.47
.33
.37
.22







  Rezultaty te powielają wyniki doświadczenia pierwszego w kontekście, w którym osoby badane były instruowane, żeby przyswoiły sobie perspektywę do poprowadzenia zakodowania fragmentu. Elaboracja danych jednostkowych, spowodowana przez utrudnioną identyfikację leksykalną, pobudziła zapamiętywanie tych pojęć pomimo tego, jak te dane były przywiązane do przyjętej perspektywy. Przypuszczalnie w procesie przypominania opowiadania działało przetwarzanie oparte na poznaniu (knowlegde based) albo na planie (schema), ponieważ został osiągnięty zwyczajny efekt poziomów (Anderson & Pichert, 1978). Wzorzec ten sugeruje, że mechanizmy oparte na planie rozumienia (comprehension) i przypominania tekstu nie wymazują skutków pamięciowych spowodowanych przez utrudnienia na wstępnym etapie procesu rozumienia. Raczej oba czynniki grają rolę w determinowaniu zasięgu, do którego pewne aspekty tekstu zostaną zapamiętane. Ponadto efekt manipulacji trudnością był tak mocny jak efekt spowodowany manipulacją perspektywy. Fakt ten implikuje to, że zapamiętywanie pojęcia z opowiadania może zależeć tak samo mocno od bardzo elaboratywnego kodowania - które nasuwa  to pojęcie z powodu trudności na wstępnym etapie rozumienia - jak i od informacyjnej zawartości pojęcia na zasadach jej relacji do wyższego porządku struktury wiedzy (schema). Jednakże rezultaty nie są tak fascynujące jak mogłyby być, ponieważ perspektywa kupca nieruchomości nie spowodowała oczekiwanego poziomu efektów (levels effect) typowo związanego z przetwarzaniem planowym. Zatem nie udało się dostarczyć żadnego skupiającego dowodu dla wzorca osiągniętego dzięki perspektywie włamywacza. Ponadto, ogólność efektu usuwania liter jest także niepewna ze względu na użycie tylko jednego fragmentu opowieści. Tak więc używając innego fragmentu, przeprowadzono 3 doświadczenie, w celu dalszego zbadania tego, jak trudność identyfikacji leksykalnej mogłaby się połączyć z przyswojoną perspektywą we wpływaniu na przypominanie (recall).
 


Doświadczenie 3
 

Metoda
   

Uczestnikami było 20-stu studentów, którzy byli wpisani na listę wstępnego kursu psychologii na Uniwersytecie South Bend i którzy uczestniczyli w nim po to, aby otrzymać za to punkty.
Materiały i procedury. Użyty fragment był opowieścią o działaniach dwóch morskich mew, które żyły na małej, bezludnej wyspie. Opowiadanie było dokładnie takiej samej długości jak opowiadanie użyte wcześniej (359 wyrazów i 60 jednostek pojęć). Przed doświadczeniem zebrano wyniki od 33-ech studentów, aby określić znaczenie każdej jednostki pojęciowej dla obu perspektyw. 15-stu studentów oceniało jednostki pojęciowe w trakcie przyswajania sobie perspektywy rozbitka, zaś 18-stu  studentów oceniało jednostki pojęciowe w trakcie przyswajania perspektywy kwiaciarza. Na bazie tych obliczeń, zidentyfikowano 20 najbardziej i 20 najmniej znaczących jednostek pojęciowych. Dla każdej z tych perspektyw wydrukowano opowiadanie w taki sposób, że połowa znaczących i połowa nie znaczących jednostek pojęciowych złożono z wyrazów z usuniętymi literami. Jednostki pojęciowe, dla których litery były usunięte były równomiernie rozłożone wśród studentów. Liczba usuniętych liter z każdego wyrazu była nieco mniejsza niż ta z doświadczenia 2. W szczególności rozluźniono algorytm w taki sposób, że jeśli było to konieczne, spółgłoski usunięto z pięcio- lub sześcioliterowych wyrazów zapewniając dwie usunięte litery, z siedmio- lub ośmioliterowych wyrazów zapewniając 3 usunięcia literowe, a z dziewięcio- lub dłuższych wyrazów zapewniając 4-czteroliterowe usunięcia. 
   Procedura była taka jak ta użyta przy doświadczeniu 2, za wyjątkiem tego, że studenci dostali pozwolenie na 10-cio i pół minutowe przeczytanie opowiadania. W tym doświadczeniu połowa studentów miała czytając zaadoptować perspektywę rozbitka, a druga perspektywę kwiaciarza pragnącego ustronnego miejsca do hodowania kwiatów.


Uśrednione proporcje przypomnianych jednostek pojęciowych w doświadczeniu 3

Ważność jednostki
 Wysoka
        Niska
Perspektywa
LD
LI
LD
LI
Rozbitek statku
.35
.22
.27
.18
Kwiaciarz
.31
.18
.26
.10
Średnia
.33
.20
.26
.14










Rezultaty i dyskusja
   

  Uśrednione proporcje jednostek pojęciowych przypomnianych jako funkcja perspektywy, znaczenia oraz czynnika usunięcia liter są umieszczone w tabeli 2. Analiza rozbieżności tych danych wykazała, że jednostki pojęciowe znaczące dla perspektyw, były przypominane o wiele lepiej niż te, które były nie znaczące [F(1,18) = 6,72, MSe = .01, p < .02]. Rezultat ten utrzymał się dla obu perspektyw (F<1 dla interakcji pomiędzy perspektywą i poziomem znaczenia). Ponadto, jednostki pojęciowe, dla których litery usunięto, były lepiej zapamiętane niż te, dla których pozostawiono całe wyrazy [F(1,18) = 21.18, MSe = .02, p < .001]. Warte uwagi jest zwłaszcza odkrycie, że usuwanie liter wyprodukowało dokładnie równy wzrost przypominania zarówno dla bardzo jak i mniej znaczących jednostek pojęciowych (.13 i .12, odpowiednio, f <1). Zatem tak samo jak w doświadczeniu 2 początkowa trudność zakodowania i przetwarzania planowego równocześnie wpłynęły na przypominanie opowiadania. Dodatkowo, wzorzec przypominania w tym doświadczeniu sugeruje, że wyniki zakodowania trudności są spójne z analizą zarówno absolutnych wzrostów jak i wzrostów proporcjonalnych w odtwarzaniu właściwym dla usunięcia liter. 

Generalna dyskusja
 
  Aktualne doświadczenia pokazały, że wzrastająca trudność początkowego zakodowania informacji pochodzącej z tekstu zwiększa odtwarzanie tej informacji. Rezultaty te uzupełniają wcześniejsze odkrycia, w których użyto mniej materiału słownego (Jacoby, 1978; Kolers, 1973). Badacze ci także wspierają ostatnie przeformułowania poziomów przetwarzania, które skupiają się elaboratności przetwarzania i skutkują odrębnością poszlak (Eysenck, 1979; Lockhart et al., 1976). Aczkolwiek takie przeformułowania okazują się być teoretycznie bardziej stosowalne dla dziedziny przetwarzania i odtwarzania tekstu niż wcześniejsze poglądy (Craik & Lockhart, 1972), to wsparcie empiryczne było potrzebne. Idąc w tym samym kierunku, Glover, Plake, Roberts, Zimmer i Palmere (1981) zademonstrowali, że zadanie stworzone po to, aby wymusić elaborację semantyczną - po wstępnym ukończonym rozumieniu (parafrazowanie i rozszerzenia logiczne) - wspomaga lepsze zapamiętywanie. Rezultaty tutaj odnotowane pokazują, że powierzchniowe rysy tekstu także zapewniają zakodowanie bardziej pamięciowe. Odkrycie to jest analogiczne z teorią Jacobiego i Craika (1979), że „jeśli pierwotne zakodowanie jest trudne do osiągnięcia, późniejsze zapamiętanie zdarzenia zazwyczaj będzie dobre. Kwestią kontrowersyjną jest to, że początkowa trudność jest powiązana z formacją bardziej pełnego <opisu> bodźca, a zatem bardziej wyróżniającej się poszlaki zdarzenia” (p.6).
   Być może o wiele ważniejsze jest to, że to badanie kieruje nas na to, że oba elaboratywne przetwarzania, tworzone na poziomie leksykalnej identyfikacji rozumienia oraz procesu leżącego u podstaw  poziomu efektu (istotne pojęcia są lepiej przypominane niż pojęcia mnie istotne) przyczynia się do przypominania opowiadania. W szczególności mnemotechniczne skutki właściwe elaboracyjnemu przetwarzaniu wyprodukowane przez usunięcie liter  - jak się okazuje – nakładają się na przetwarzanie, które pośredniczy w poziomach efektu. Występują liczne udokumentowane świadectwa poziomów efektu, w ramach których ten dodatkowy efekt może być opisany. Jedno świadectwo poziomów efektu, skupiającego ramy przetwarzania elaboracyjnego, sugeruje, że ważne pojęcia są trudniejsze do zintegrowania w jedną istniejącą strukturę, którą buduje sobie czytelnik, a zatem wymagają one więcej przetwarzania (Crilo & Foss, 1980). Integrowanie tego świadectwa z obecnym odkryciem rodzi model, w którym rodzaj przywołanej z opowiadania informacji jest po prostu funkcją tego, jak bardzo przetwarzanie/elaboracja narosła na właściwe dla różnych rodzajów trudności, z jakimi styka się czytelnik. Bardziej ześrodkowane świadectwo poziomów efektu dostarcza jakby podobnej charakteryzacji dodatkowych efektów tutaj znalezionych. Jest nim to, że plan kieruje dodatkowym przetwarzaniem jednostek pojęciowych znaczących dla planu skutkując tym, że pojęcia są dobrze zintegrowane z wcześniejszym doświadczeniem czytelnika i opisem podobnych zdarzeń. Zgodnie z powyższym świadectwem, obecne wyniki mogłyby implikować model, w którym pamięć jest zależna od całościowego przetwarzania lub elaboracji, które narasta dla konkretnej jednostki pojęciowej. Jednak w tym modelu przetwarzanie albo elaboracja, która narasta jest właściwa dwóm różnym mechanizmom, pierwszy będący na najwyższym stopniu u dołu w naturze (przetwarzanie kierowanie planem) i drugi będący względnie wyższym stopniem dna (?) (przetwarzanie powiązanych powierzchniowych trudności). Pierwszy mógłby wpływać na stopień elaboracji za wyjątkiem ogólnego tematu, a drugi mógłbym wpływać na elaborację relacji lokalnych wśród pojedynczych pojęć i wyrazów.
Niektóre teorie planu podkreślają rolę schemata w badaniach średniego poziomu i dostępu do informacji tekstowej (Anderson & Pichert, 1978; Yekovich & Thorndyke, 1981). W takich modelach, znaczące i nie znaczące jednostki pojęciowe są zmagazynowane mniej więcej po równo, przy czym znaczące jednostki pojęciowe są lepiej dostępne, dzięki sprawności planu kierowanych poszukiwań przedsięwziętych przez przypominanie (recall). Obecne odkrycia rozciągają ten pogląd sugerując przy tym, że tekst przywołuje funkcję stopnia odrębności, która jest wytworzona przez zakodowanie trudności. Mniemanie to jest podobne do wyjaśnień kwestii, dlaczego informacja niespójna z napisanym fragmentem jest zapamiętywana lepiej niż informacja spójna z tymże fragmentem. Pomimo, że informacja niespójna jest zarówno dostępna jak i odrębna, podczas gdy informacja spójna jest tylko dostępna, ale nie szczególnie wyróżniona.
Jasno widać, że obecne studium nie było stworzone po to, aby dokonać rozróżnienia pomiędzy powyższymi świadectwami rozumienia tekstu i przypominania, skupiającymi się na kodowaniu przeciwko tym, które skupiają się na odzyskiwaniu; doprawdy, modele te nie muszą być wzajemnie wykluczające się. Wkładem tych doświadczeń jest to, że pokazują one, że oparte ani struktura oparta na planie ani jedynie struktura uśredniona nie dostarczają całkowicie satysfakcjonującego pojmowania rozumienia i przypominania tekstu. Okazuje się raczej, że całkowite świadectwo pamięci tekstowej będzie wymagać włączenia obecnych koncepcji elaboracji przetwarzania, możliwie zintegrowanych z istniejącą teorią planu.



1. Można by argumentować, że pomiar wzrostu proporcjonalnego wykazuje lepsze odciążenie pamięci właściwe usunięciu liter dla jednostek pojęciowych mniej istotnych niż dla tych, które są znaczące. Egzaminowanie wzrostu proporcjonalnego w uśrednionych proporcjach danych, które zostały przypomniane (Tabelka 2), ujawnia trochę wyższy wzrost proporcjonalny w przypominaniu spowodowanym przez usunięcia liter dla mniej znaczących jednostek pojęciowych niż dla tych znaczących. Jednakże analiza zmiennych sumy wzrostu proporcjonalnego, pokazała że nie było tam znaczących różnic w tym pomiarze jako funkcji jednostki pojęciowej znaczenia (F=1,36, p < .27).

2. Równoczesna praca opierająca się na manipulacji przy usuwaniu liter w opowieści i objaśniających fragmentach, używając innego paradygmatu (Einstein, McDaniel, Bowers & Stevens, 1984) wyprodukowała cokolwiek zbliżone efekty poziomów połączonych z usuwaniem liter (letter-deletion-combined-with-levels). W badaniu tym, usuwanie liter dążyło do poprawy przypominania na wszystkich poziomach znaczenia; jednakże standard ten napotkał standardowe poziome znaczenia tylko dla twierdzeń o niskim i średnim znaczeniu.




[1] Przypis do tłumaczenia: Mark A. McDaniel, The Role Of Elaborative And Schema Processes In Story Memory, Memory&Cognition, 1984, 12 (1), 46-51, PDF.